Rijnlandse cultuur ervaren

Hoe een cultuur in elkaar steekt, is niet echt een vraag voor geleerden. Je kunt het gewoon vragen aan de mensen. Maar of je ook een helder antwoord krijgt is niet zeker. Vaak vinden de mensen die een cultuur vormen de essentie ervan zo logisch dat ze er geen woorden aan geven. Ze zijn er in geboren. Vanuit organisatieoogpunt wordt dat wel de basiscultuur genoemd. Die krijg je er met een planning & control cyclus niet zomaar uit.

Gevraagd in een populair restaurant in Hamburg aan de serveerster hoe ze het voor elkaar gekregen heeft om binnen een uur een voortreffelijke driegangenmaaltijd uit te serveren terwijl er nog honderden gasten zijn, geeft ze spontaan haar geheim prijs. Drie dingen, zegt ze. 1. Je moet het werktempo hier bijbenen 2. Iedereen heeft z’n eigen wijk. En 3. Je helpt elkaar zoveel mogelijk. 

Hoe Rijnlands dat antwoord is, blijkt als je dezelfde vraag in een Amerikaans restaurant stelt. De serveerster zal dan zoiets zeggen als: 1. Je moet heel hard werken. 2. Iedereen heeft z’n eigen wijk. En 3. Je helpt elkaar zo min mogelijk. 

Dat laatste heeft praktisch gezien te maken met de omstandigheid dat de Amerikaanse serveerster voor haar inkomen vrijwel geheel afhankelijk is van de fooien die ze ophaalt, terwijl in het Duitse voorbeeld alle fooien in een pot gaan waar ook de keuken in deelt. Maar de vraag is natuurlijk wat er eerst was: de achterliggende cultuur of de praktische organisatie van het restaurant.

In de Rijnlandse traditie ligt de nadruk op collectief presteren – en dus op samenwerking. In de Anglo-Amerikaanse traditie staat de individuele prestatie hoog aangeschreven. Die prestaties worden dat gebundeld door het management. Zij sturen de mensen op individuele basis aan. Als die mensen dat dan onderling regelen, zoals in de Rijnlandse traditie, dan noemen zij dat dan ook zelfsturing.

Dat zie je vaker; dat de ogen van iemand met een andere culturele achtergrond nodig zijn om woorden te geven aan wat op een bepaalde plek zo vanzelfsprekend is. Dat maakt het voor de oppervlakkige waarnemer tomeloos verwarrend. Veel Amerikaanse bestsellerauteurs zijn eerst in Europa op stage geweest. Hun boeken worden dan vervolgens hier herkend en zelfs als verfrissend ervaren. Dat leidt dan weer tot vreemde termen als ‘nieuw organiseren’ terwijl het in de kern gaat om tradities die eeuwen en eeuwen teruggaan.

Het Anglo-Amerikaanse managementdenken heeft zich met name in ons deel van het Rijnland als een deken over de Rijnlandse cultuur gespreid en zich diep ingevreten in hoe wij hier organisaties en de samenleving bestieren. Je vindt het zelfs terug in het verenigingsleven. In die zin is het begrijpelijk dat het vrijmaken van de traditionele Rijnlandse waarden als nieuw worden ervaren.

Om de Rijnlandse cultuur werkelijk te ontwaren, moeten we voorbij de goede bedoelingen van het managementdenken kijken. Dat begint met verbinding maken met anderen, bijvoorbeeld met de mensen in je buurt. En dan gewoon zien wat ervan komt. Wedden dat zo’n groepje al snel iets aanpakt dat toch al hoognodig moest gebeuren? Daar begint vertrouwen. En daarmee de herontdekking en herwaardering van de Rijnlandse cultuur.

Harold