Rijnlands kapitalisme, Rijnlands Model, Rijnlands organiseren? Ik snap het niet!

Goede vraag! En lastig in een paar zinnen uit te leggen. We proberen het toch, nuances laten we dus weg. Voor WOII werd gezocht naar een derde weg tussen het Communisme en het Laissez-Faire kapitalisme dat ten grondslag lag aan The Great Depression in de VS gedurende de jaren 30 van de vorige eeuw. Er was een denktank van zogenaamde Liberalen die hier over hebben nagedacht en die noemde die 3e weg in 1938 het 'Neoliberalisme'. Na de Tweede Oorlog in 1947 kwam die groep van 39 economen, filosofen, historici, ondernemers en intellectuelen weer bijeen in Zwitserland  op de berg Mont Pèlerin en groeide uit tot de Mont Pèlerin Society (MPS) en die bestaat nog steeds en heeft een eigen website met nog prachtige zwart-wit foto's uit die tijd.

Het Facisme had in de tussentijd nog eens extra duidelijk gemaakt dat al die isme's de vrijheid van het individu zwaar belemmerde. Binnen de MPS kwamen twee richtingen medio jaren vijftig op: Hoe geef je de individuele vrijheid handen en voeten binnen het kapitalisme? De ene richting (de Engelstaligen) die we nu ook nog het Neoliberalisme noemen koos voor maximale vrijheid voor het individu (red je zelf) en met een minimale rol voor de staat. En die rol bestond dan vooral uit het bevorderen van het individueel ondernemerschap (denk aan Trump, maar die manier van denken is ergens in de tijd van president Jimmy Carter begonnen in de periode 1977-1981), in GB begon het met Thatcher (1979-1990) en bij ons met de kabinetten Lubbers, Kok en Balkenende (1982-2010).

Wat begon dan? Allerlei taken, die tot dusver beschouwd werden als overheidsaangelegenheid, werden geprivatiseerd of geliberaliseerd (NS, PTT, energiebedrijven, etc.). Gelijk vond na de oorlog in Duitsland het zogenaamde Wirtschaftwunder plaats onder de inspiratie van de Duitstalige richting van de MPS, het zogenaamde Ordoliberalisme. Een volslagen onbekend woord in ons land, maar in Duitsland is men er wel bekend mee. De overheid vertaalde hier individuele vrijheid niet naar toenemende mate van individualisme, maar naar menselijke waardigheid c.q. de menselijke maat. Dat is bij de ordoliberalen de primaire rol van de overheid: borg staan voor de menselijk waardigheid! Dat vertaalde zich bij ons in NL aanvankelijk met een zorgstelsel voor iedereen naar Ordoliberaal model. Maar later naar een systeem (vanaf 2006) waarbij grondgedachte is dat zorgverzekeraars elkaar via de vrije markt beconcurreren om zoveel mogelijk van de 17 miljoen Nederlanders als klant te krijgen. Toen in 1991 De Muur viel 'ontdekte' de Fransman Michel Albert in zekere zin het Duitse Ordoliberalisme en gaf deze richting de naam het Rijnlands kapitalisme omdat niet alleen de Duitsers, maar ook wij, de Zwitsers, de Japanners en de Scandinaviërs een vergelijkbare vorm van kapitalisme hadden. Het algemeen belang en het eigen belang schaden elkaar niet. De Deltawerken zijn daar een prachtig typisch Nederlands voorbeeld van. De harde collectieve afspraak rechts rijden helpt enorm bij de individuele zelfsturing. 

Voorbij de managementmaatschappij. In gesprek met historica Marjolein Quené (serie De Nieuwe Wereld)

In de publieke sector wordt gesproken over Het Rijnlandse Model. Het model wat vooral bekend is door het woord 'polderen' en het Poldermodel, wat op zich al in de Middeleeuwen bestond. Het met alle stakeholders in consensus afstemmen hoe we's lands economie in elkaar steken zonder dat er winnaars en verliezers zijn. Die menselijke maat vertaalde zich in wat wij vervolgens weer de Verzorgsstaat zijn gaan noemen. Sociale zekerheid is absoluut een centraal thema als je het hebt over de menselijke waardigheid. Eindeloos werklozen achter de broek zitten met solicitatieverplichtingen. Hoort dat daarbij? Dat onze gemeentelijke overheden zich overgaven aan New-Public-Management heeft daar niet bij geholpen. Het bedrijfsmatige denken in de publieke sector is een uiterst moeizame beweging voor Rijnlanders. Misschien moeten we datgene wat bij Toeslagen is gebeurd daar maar als 'het kroonjuweel' van zien. Rijnlanders zeggen daarom: De democratie - We, the people - moet met haar stem (de verkiezingen op 17 maart 2021) de macht weer weghalen bij de private sector en teruggeven aan de publieke sector die zichzelf ondertussen weer gaat bevrijden van het new public management.

Zowel in de publieke als in de private sector kun je Rijnlands Organiseren. Ook daarbij staat de menselijk maat c.q. waardigheid centraal vanuit een stakeholders benadering. Dat betekent per saldo duurzaam omgaan met onze Aarde en daar ook het juiste evenwicht mee hebben (zie de biologische landbouw). Een evenwichtsbalk tussen duurzaamheid, de menselijke waardigheid en het betaalbaar houden. De meest logische juridische organisatievorm is dan bijvoorbeeld een coöperatie of een stichting, omdat in dergelijk structuur het vanzelfsprekend is dat niet de financiële logica langer leidend is hoe de buitenwereld wordt bejegend. Je hebt gezien, wereldwijd, bij corona-crisis hoe dat werkt: eerst de menselijke waardigheid en daarna de rest. Hoe dat precies met dat Rijnlands Organiseren werkt kun je verder lezen op deze site. Have fun en verbaas je.