Over de Plurale sector i.c.m. de Commons
Gepubliceerd door Jaap Peters op 29 december 2024
Professor Henry Mintzberg (1939) benadrukt in zijn werk (sinds 2015) de cruciale rol van de zogenaamde plurale sector. De auteurs van het boek 'Rijnlands Organiseren' (2021) gebruiken die term ook als tegenwicht tegen de dominantie van de private (markt) en soms ook van de publieke (overheid) sectoren, denk aan Toeslagen. Mintzberg beschouwt de plurale sector - ook wel door hem de maatschappelijk civiele sector genoemd - als het domein waarin gemeenschapsorganisaties, non-profit-organisaties (bijv. verenigingen), coöperaties, en vrijwilligersinitiatieven opereren. Deze plurale sector is geworteld in solidariteit, gedeelde waarden, en de gemeenschappelijke belangen van mensen, en vervult daarmee een unieke rol in het bevorderen van maatschappelijke balans. Eerst even een paar dingen vooraf:
Henry Mintzberg kon geen uitgever vinden voor zijn boek Rebalancing Society: Radical Renewal Beyond Left, Right, and Center (2015). Dit komt doordat het boek een sterk kritische toon heeft ten aanzien van de status quo van kapitalisme en de rol van markten en overheden, en omdat het concept van de plurale sector destijds minder gangbaar was in de mainstream economische en managementdiscussies.
In de tweede helft van dit artikel komt ook het begrip 'Commons' aan de orde. In 2009 kreeg Elinor Ostrom voor haar boek daarover de Nobelprijs. De beide begrippen hebben dezelfde onderlegger.
En beide begrippen hebben weinig tot geen expliciete aandacht voor financiële geldstromen en dat is nu juist iets wat er wel toe doet als je het hebt over 'Rebalancing Society'. Stel dat je Musk bent en je verlegt een deel van je Tesla-productie naar een lage lonenland (China). Dat levert overwinst op en dat geld komt in jouw zakken, het past zeker niet in één zak van 'onze' aandeelhouder in Amerika. Musk verdient ongeveer 325 miljoen dollar per uur (geen tikfout). Rebalancing is onbegonnen werk als je dit soort geldstromen niet meeneemt. En Musk is niet de enige die met dit soort getallen werkt. In ieder geval wordt al gelijk duidelijk waarom zelfs Mintzberg geen uitgever kon vinden voor zijn boek 'Rebalancing Society'. Het boek heeft teveel Rijnlandse trekjes, zou Michel Albert - bedenker van de begrippen Rijnlands Kapitalisme en Rijnlands Model - vaststellen en het verklaart tevens waarom VNO-NCW spreekt over Rijnlands Model 2.0, op weg naar een brede welvaart. Niet alleen de puissant rijken moeten profiteren. Het behoud van geldstromen binnen gemeenschappen is een belangrijke expliciete aanvulling op de principes van Mintzberg en Ostrom, omdat het de economische basis versterkt voor de plurale sector en de commons.
Eerst gaan we in op de Plurale sector (Mintzberg) en daarna op de Commons (Ostrom).
-
Waarom is een Plurale Sector belangrijk?
Tegenwicht tegen de dominante logica's
Mintzberg waarschuwt dat de private sector vaak gedreven wordt door een logica van winstmaximalisatie en concurrentie, terwijl de publieke sector zich kan verliezen in bureaucratie en machtspolitiek. De plurale sector biedt een 'menselijke maat' en corrigeert deze eenzijdigheden.
Herstel van balans
In zijn boek Rebalancing Society: Radical Renewal Beyond Left, Right, and Center (2015) stelt Mintzberg dat de wereld uit balans is geraakt doordat de marktsector te veel macht heeft verworven en de overheid vaak inefficiënt en reactief opereert. De plurale sector is nodig om deze scheefgroei te herstellen en bij te dragen aan een gezondere, meer inclusieve samenleving.
Ruimte voor samenwerking
De plurale sector moedigt samenwerking aan op basis van gedeelde belangen en waarden in plaats van concurrentie of dwang. Dit sluit aan bij het idee dat echte verandering en innovatie vaak van onderaf komen, door gemeenschappen en betrokken individuen.
Versterken van democratie en participatie
Mintzberg ziet de plurale sector als een essentieel domein voor het versterken van de democratie. Het biedt burgers de kans om direct betrokken te zijn bij maatschappelijke kwesties, buiten de formele politiek en commerciële wereld om.
Ecologische en sociale duurzaamheid
Veel initiatieven in de plurale sector richten zich op langetermijndoelen zoals milieubescherming, armoedebestrijding, en sociale rechtvaardigheid. Ze vormen daarmee een cruciale motor voor duurzame ontwikkeling.
Mintzberg roept op tot een sterkere erkenning van deze sector en pleit voor het idee dat een gezonde samenleving pas mogelijk is als de drie sectoren - privaat, publiek en pluriaal - gelijkwaardig met elkaar samenwerken. Hij noemt dit een "triadische balans", waarin elk van de drie sectoren zijn eigen rol speelt zonder de ander te overheersen.
Zijn pleidooi voor de plurale sector sluit naadloos aan bij het boek 'Rijnlands Organiseren' (zie Hoofdstuk 7, 'Rijnlands voor gevorderden'), waarin balans en verbinding tussen maatschappelijke domeinen eveneens een centrale plaats innemen. En dat is natuurlijk geen toeval. In zekere zijn zou je kunnen stellen dat de mengverhouding tussen de 3P's (privaat, publiek, pluraal) de vorm van kapitalisme (Neoliberaal-, Rijnlands-, Staatskapitalisme) van een land bepaalt. En de vorm van kapitalisme bepaalt vervolgens de spelregels hoe een economie van een land daadwerkelijk vorm krijgt.
De wet van Ostrom: Een ordening van hulpbronnen die in de praktijk werkt, kan ook in theorie werken.
Nobelprijs winnares in 2009 Elinor Ostrom (1933 - 2012) hanteert het begrip de 'Commons' als gedeelde hulpbronnen die door gemeenschappen gezamenlijk worden beheerd op basis van collectieve afspraken en regels. Dit kunnen natuurlijke hulpbronnen zijn, zoals bossen, visgronden en water, maar ook kennis of digitale platforms (bijvoorbeeld ook open source software). Dat is dus even iets anders.
Belangrijke kenmerken van de Commons: (1) Collectief beheer: De gemeenschap organiseert zelf het gebruik en onderhoud van de hulpbronnen, zonder primair afhankelijk te zijn van de markt of de staat (voorbeeld: Marker Wadden klik hier). (2) Regels en wederkerigheid: Duidelijke afspraken en normen binnen de gemeenschap zorgen voor duurzame toegang en gebruik (Transitie Town in NL klik hier) . (3) Zelforganisatie: Gemeenschappen hebben de capaciteit om zichzelf te organiseren en beslissingen te nemen zonder externe dwang (Kringloopboeren, klik hier). Onze Waterschappen, hoewel formeel een bestuurlijke laag, zijn in de kern een eeuwenoud voorbeeld van commons. Lokale gemeenschappen werken samen aan het beheer van water, dijken en sluizen, een traditie die uniek is voor Nederland.
Mintzberg beschrijft de Plurale sector als de maatschappelijke sector die wordt gedragen door solidariteit en gemeenschappelijke belangen, zoals not-profit-organisaties (zoals Artsen zonder Grenzen, Unicef), gemeenschapscoöperaties (Zorgcoöperatie Hoogeloon, sinds 2005, klik hier) en burgerinitiatieven (klik hier). De Plurale sector functioneert naast de private en publieke sector en speelt een cruciale rol in het balanceren van de economie en samenleving.
Belangrijke kenmerken van de plurale sector: (1) Gedeelde waarden: De focus ligt op het welzijn van de gemeenschap in plaats van op winst (privaat) of macht (publiek). (2) Gemeenschapsgericht: De sector wordt gevoed door lokale betrokkenheid en vrijwilligerswerk. In Utrecht heb je een groot aantal wijk- en buurtcoöperaties (klik hier)(3) Maatschappelijke balans: De plurale sector biedt een tegenwicht aan de krachten van marktwerking en bureaucratie.
-
Hoe verhouden de Commons zich tot de Plurale sector?
Commons als onderdeel van de plurale sector:
De Commons kunnen worden gezien als een specifieke vorm van de plurale sector, waarin gemeenschappen niet alleen maatschappelijke doelen nastreven, maar ook actief de controle en het beheer over hulpbronnen in eigen handen nemen. Zie de voorbeelden hierboven.
Bijvoorbeeld: Een coöperatie beheert een bos (Commons), maakt deel uit van de bredere plurale sector omdat het gemeenschappelijke waarden belichaamt en een alternatieve logica biedt naast winstmaximalisatie of staatsbeheer.
Zelforganisatie en solidariteit
Beide concepten benadrukken zelforganisatie, gedeelde verantwoordelijkheid en solidariteit. De Commons richt zich specifiek op het beheer van hulpbronnen, terwijl de plurale sector breder kijkt naar het maatschappelijke weefsel waarin deze praktijken plaatsvinden.
Tegenwicht tegen markt en staat
Zowel Ostrom als Mintzberg zien hun concepten als een manier om de wereld weer in balans te brengen. De Commons toont aan dat gemeenschappen hulpbronnen kunnen beheren zonder de noodzaak van marktwerking of overheidscontrole, wat overeenkomt met de visie van Mintzberg op de plurale sector als een derde kracht.
Duurzaamheid en langdurige samenwerking
Ostrom’s werk benadrukt hoe gemeenschappen duurzame systemen creëren om hulpbronnen te behouden voor toekomstige generaties. Dit sluit aan bij Mintzberg’s pleidooi voor de plurale sector als hoeder van langetermijnwaarden en maatschappelijke stabiliteit.
-Belangrijke verschillen:
Focus
Ostrom richt zich specifiek op hulpbronnen en het ontwikkelingsproces van effectieve zelforganisatiestructuren.
Mintzberg bekijkt de plurale sector in bredere maatschappelijke zin, als een noodzakelijke pijler in een gezonde samenleving.
Schaling
Ostrom’s Commons zijn vaak lokaal of regionaal georganiseerd, terwijl Mintzberg’s plurale sector ook nationale en internationale organisaties omvat.
-
Concluderend: de Commons van Ostrom kunnen worden gezien als een meer concrete toepassing binnen de bredere Plurale sector van Mintzberg. Ze delen een fundamentele overtuiging in de kracht van samenwerking en zelforganisatie, buiten de markt en de staat om! Waar Mintzberg focust op de maatschappelijke rol van de plurale sector als geheel, biedt Ostrom een praktisch kader om collectieve actie en duurzaam beheer op lokaal niveau te begrijpen en te realiseren. Samen vormen ze echter concepten voor het bevorderen van balans en veerkracht in economie en samenleving.