De Zweden hebben ons ingehaald

Maandag 10 mei een tamelijk alarmerend bericht in De Volkskrant. De Zweden hebben ons ingehaald en zijn in 20 jaar tijd stiekem één van de meest neoliberale landen van Europa geworden. Het artikel heeft de veelzeggende titel 'De champagne druipt in Stockholm van de zalmroze gevels'. Dat klinkt toch anders dan een socialistische heilstaat, maar dat is dan ook weer het andere uiterste vanuit Rijnlands perpectief. Michel Albert vond in 1991 het land, evenals de andere Scandinaische landen een prima voorbeeld van het Rijnlands gedachtegoed. Het artikel is geschreven door Sander Schimmelpennick. 

Voor de rondleiding verwijs ik naar het drie pagina tellende originele artikel in de Maandag-bijlage (zie hiernaast de link). Hier hou ik me even aan de feiten waaraan je een neoliberaal land heden ten dagen herkent en vooral hoe het zo is gekomen. Het zijn allemaal relatief kleine logische stapjes (actie-reactie) die samen de Zweedse samenleving uit evenwicht hebben gebracht. Dit ter leering ende vermaeck. Saillant detail: in Zweden kan iedereen elkaars belastingopgave opvragen, maar dat is niet anoniem.  

• De grote mate van overeenstemming - we zijn als klein land aangewezen op onze export - tussen politiek, bedrijfsleven en vakbonden verdween (lees: de gemeenschapszin, de collectieve inspiratie verdween);
• De belastingen waren fors en dat raakten vooral de grote bedrijven. Zo vertrok Ikea bijvoorbeeld naar Zwitserland (al in de jaren zeventig). Belastingontwijking werd integraal onderdeel van de bedrijfsstrategie. Dat noemen we tegenwoordig het wegsluizen van winsten. Niet zelden via ons land (lees: we doen niet meer mee aan lokale financiering van zaken, wel maken we maximaal gebruik van de locale infra-structuur. Zie tijdens de pandemie.);
• Het antwoord was dat het grote bedrijfsleven minder belasting hoefden te betalen, maar dit betekende dat de rijken en middelgrote ondernemingen 'de klos' waren (lees: ondernemingen kunnen wel makkelijk vluchten, mensen niet);
• Dat vroeg weer om hervormingen: het afschaffen van de erfbelasting (2005) en de vermogensbelasting (2007). Het aantal miljardairs (in kronen) steeg explosief (lees: zo maak je de kloof tussen rijk en arm tot in lengte van jaren onoverbrugbaar. Geld door een slimme ondernemer aan de samenleving onttrokken blijft generaties lang in de familie rondhangen: het ontstaan van de nieuwe adel);
• Van 2006 tot en met 2014 zat er een rechtse regering (nb: op zich bijzonder, want eind 2008 startte de hypotheekcrisis) met als gevolg: de laagste vennootschapsbelasting van Europa, royale hypotheekaftrek, aftrekmogelijkheden renovaties van het eigen huis en huishoudelijke diensten, ook dienstmeisjes werden gesubsidieerd. Tot op de dag vandaag lijkt men het allemaal prima te vinden, omdat het hoognodig was aan die socialistische heilstaat een einde te maken (lees: een regering bepaalt in grote mate de spelregels van het lokale kapitalisme);
• Maar kijken we naar de gevolgen i.p.v. naar de meningen, dan doemt er herkenbaar een voor ons onherkenbaar 'Zweden' op. Tussen de rijke en arme wijken in Stockholm is een verschil van 16 jaar levensverwachting, scholen mogen winst maken, terwijl ze worden gefinancierd door de overheid, in de dure wijken zitten derhalve veel scholen met 'goedkope' leerlingen (lees: leerlingen die minder extra aandacht nodig hebben: cash cows). De eerste scholen zijn inmiddels in eigendom van private equity fondsen, de rijke families hebben de huizen, er is wel een woonplicht, dus huisjesmelkers hebben geen kans, als je een huis erft van je al rijke ouders in Stockholm ben jij ook gelijk 'binnen'. Verder zie je veel discussies in de media over snoepreisjes van de rijken en de kosten die ze allemaal declareren, waardoor regelmatig schandalen de pers halen. Dat hoort er nu eenmaal allemaal bij. Hoge bomen vangen veel wind.

De geraadpleegde econoom (Jesper Roine, professor Economie aan de Stockholm School of Economics), is van oordeel dat ongelijkheid op zich geen probleem is, dat bevordert immers groei, efficiëntie en innovatie (lees: de harde kern van het kapitalistische gedachtegoed). Maar de situatie in Zweden is inmiddels dusdanig dat ongelijkheid het resultaat is van vermogensgroei (o.a. door vastgoed). Je wordt momenteel met de grond gelijk gemaakt in Zweden als je verwijst naar de vorige eeuw (Russisch Socialisme en dus linkse politiek: lijkt kennelijk op V.S. waar Socialisme ook het ultiem scheldwoord is). Lisa Pelling (hoofd van de progressieve denktank: 'Arena Idé) vat het mooi samen: Zweden is duurder geworden voor de armen (om te leven) en goedkoper voor de rijken om te leven. En we lopen, zegt ze, van het ene uiterste in het andere: van het meest socialistische naar het meest neoliberale land van Europa. Typisch Zweden, zegt ze: Als we het doen, doen we het goed. We lopen nu eenmaal graag voorop.

Naschrift: Komisch is dat alle landen kennelijk dezelfde weg bewandelen van het ene naar het andere uiterste, terwijl Micheal Albert - vaststelde begin jaren negentig - dat het gematigd kapitalisme (een evenwichtig kapitalisme) het meeste welvaart en welzijn brengt. In ons land verwijzen we veel naar neoliberalisme sinds de jaren tachtig als gevolg van meer en meer marktwerking. In dit artikel speelt dat minder een expliciete rol. Kan het toevallige oog van Sander zijn, maar daardoor geeft het juist wel een goed beeld van de expliciete rol van de overheid (belastingen afschaffen) en de gevolgen daarvan voor de inkomensongelijkheid. Met een zichtbaar groeiende kloof tussen arm en rijk die alle neoliberale landen. Achteraf stonden er natuurlijk al meer artikelen over het Zweedse neoliberalisme in het dagelijks nieuws (zie hier rechts onder inspiratie), was me nooit opgevallen.