Dat hadden we nooit moeten doen

Steeds duidelijker wordt dat het Neoliberalisme in ons land niet is 'ingevoerd' door rechts, maar door de achtereenvolgende kabinetten Lubbers, Kok en Balkenende (CDA en PvdA). De verbazing daarover groeit nu met terugwerkende kracht. Het neoliberalisme is toch rechts en Het Rijnlandse Model is toch links? Dat blijkt niet waar. Het is vooral de tijdgeest geweest die 'het gezond verstand' heeft aangestuurd. Zoals we nu zien dat Mark Rutte in de 2e Kamer zegt dat wij een Rijnlands Model - land zijn en zich daar wel bij te voelen. En dat klopt ook. Het lijkt er op na drie crisissen in deze eeuw het gezond verstand nu zegt het neoliberalisme weer los te laten omdat we technisch en moreel failliet zijn. Wij Europeanen hebben immers alternatief wat we kunnen afstoffen en recontextualiseren. We bevinden ons momenteel duidelijk op een politiek kantelpunt. En dat zijn tevens momenten die uitnodigen tot terugblikken.

Een dergelijke revisie biedt het nieuwe boek 'Dat hadden we nooit moeten doen' van historicus Duco Hellema en parlementair journalist Margriet van Lith. De beide auteurs voeren ons terug naar de jaren negentig, naar het begin van de sociaaldemocratische omarming van het marktdenken. Waarom zijn sociaaldemocraten posities gaan omarmen die haaks staan op de eigen politieke traditie? Waarom gingen ze mee in het neoliberalisme, ofwel het bekende menu van liberalisering, deregulering, flexibilisering, privatisering en verzelfstandiging? Ze herhalen in zekere zin wat ook al in een eerder rapport van WRR (2012) staat: we deden maar wat, we wilden af van de logge, starre, bureaucratische en dure overheid. En dan was de werkeloosheid hoog en evenals het financieringstekort en 'we' zagen zonder fundamentele discussie het neoliberalisme als de oplossing zonder daar expliciet discussie met elkaar over te voeren. 'Dis fundamentele gesprekken moeten we vooral niet doen'. Dat is best beangstigend, omdat het in zekere toentertijd onbewust is gebeurd. We hadden onze hersens er gewoon niet bij. Hoe start je dan nu een revisie als je niet weet wat er toen fout is gegaan? En het maakt het helemaal boeiend, en dat is de toegevoegde waarde van juist dit boek, dat men ook bij de 'linkse' PvdA, de partij die voor het tegengif had moeten zorgen juist voorop liep. Bizar en onthutsend. Groupthink.

Het boek geeft daarin een goed inzicht: hoe smoor je vakkundig een debat! Maar hoe komen we van het neoliberalisme af en wat moeten we dan precies doen staat er niet in. Dus aan welke knoppen we nu moeten draaien ook niet. Dit boek komt precies op tijd en is verplichte literatuur voor wie het meent met een herstel van de sociale welvaartsstaat zonder dat we de tijd proberen terug te draaien. Dat is nu eigentijds! Het NRC geeft het boek 4 van de 5 mogelijke sterren.

Duco Hellema en Magriet van Lith: Dat hadden we nooit moeten doen.  De PvdA en de neoliberale revolutie van de jaren negentig. Prometheus, 304 blz. € 22,50